In het Westerkwartier moeten lokale coöperaties voor de energietransitie zorgen. Wat doen zij precies? En hoe verloopt dat tot nu toe?
Zonnepanelen op daken, kleine windmolens en zonnevelden die passen bij de grootte van het dorp: het Westerkwartier wil vooral met kleinschalige initiatieven de energietransitie bewerkstelligen.
Stap naar groene stroom
De gemeente telt zes energiecoöperaties die werken aan zulke plannen. RTV Noord sprak er drie: GLOED Garnwerd, Energiecoöperatie Midwolde en Energiebos Boerakker. Want wat doet een energiecoöperatie eigenlijk? En is hun werk voldoende om de stap naar groene stroom te maken?
De drie initiatieven ontstaan nadat uit enquêtes en gesprekken bij dorpsverenigingen blijkt dat het energievraagstuk leeft. GLOED is in 2012 de eerste, ‘Midwolde’ en ‘Boerakker’ zijn relatief nieuw.
GLOED Garnwerd
Energiecoöperatie GLOED Garnwerd stamt uit 2012 en is een van de voorlopers in de gemeente Westerkwartier. Om ervoor te zorgen dat het rendement van toekomstige projecten voor het dorp behouden blijft, richten de initiatiefnemers samen met koepelorganisaties uit Drenthe en Friesland een regionaal energiebedrijf op: Energie VanOns. Vervolgens gaat de coöperatie aan de slag met zonnedaken, waarvan er nu twee liggen. Bovendien staat er dankzij GLOED een elektrische deelauto in Garnwerd, waar dorpelingen gebruik van kunnen maken.
Voordat je van start gaat, is het zaak draagvlak te creëren, zegt Joris de Winter van GLOED. ‘Dat kan het beste via de dorpsvereniging, want daar is iedereen lid van. Met een goed verhaal creëer je zo een breed mandaat. Doe je dat niet, dan bestaat de kans dat je wordt weggezet als geitenwollensokkenclub.’
Met de steun van het dorp kun je een coöperatie oprichten: een rechtsvorm zonder winstoogmerk, waar de leden de koers bepalen. Het bestuur, dat bestaat uit vrijwilligers, verricht verreweg het meeste werk: dat sleutelt aan nieuwe plannen en zorgt dat bestaande projecten op rolletjes lopen.
Drukke start
Vooral in de opstartfase is het druk. Anne Vogt is gepensioneerd arts en richt in 2018 Energiecoöperatie Midwolde op. ‘De eerste zes maanden ben ik er halve werkdagen mee bezig geweest. Aanmelden bij de Kamer van Koophandel, overeenkomsten sluiten, statuten opstellen: dat kost een hoop tijd.’
Energiebos Boerakker
Uit een enquête blijkt in 2019 dat inwoners van Boerakker willen werken aan duurzaamheid. De coöperatie die daaruit voortvloeit richt zich niet alleen op het energievraagstuk, maar verbetert ook de leefbaarheid in het dorp. Naast een zonnedak werkt de coöperatie aan een ‘voedselbos’. Dat versterkt de biodiversiteit en dient als groentetuin, waar leerlingen lesprogramma’s kunnen volgen. Om de grond geschikt te maken voor zo’n bos, woelen varkens het weiland nu om.
Die administratieve rompslomp is nodig om daadwerkelijk tot een zonnedak of windmolen te komen. ‘De plannen die je vervolgens maakt, moeten goed en professioneel zijn. Want anders word je met pek en veren het dorp uitgejaagd’, zegt Evert Blansjaar van Energiebos Boerakker.
Dat plan bestaat uit het vinden een geschikte locatie voor zonnepanelen of een windmolen. Voor de plek zijn de coöperaties afhankelijk van landeigenaren: veelal boeren met grote daken of een perceel dat geschikt is voor een molen.
‘Met hen zoeken we naar een win-winsituatie: wij hebben een geschikte plek, en de eigenaar krijgt een vergoeding’, zegt De Winter.
Wat levert het op?
Als alles rond is en de leden instemmen met de plannen van het bestuur, verkoopt de coöperatie ‘energiedelen’. Dat kan dus een aantal zonnepanelen zijn, of een ‘winddeel’.
Rijk word je er overigens niet van. Zo is het geschatte rendement per winddeel (380 euro) van de coöperatie in Midwolde na vijftien jaar 92,50 euro. ‘De meesten doen mee omdat het ongeveer uit kan en omdat het goed is voor het milieu’, zegt Vogt.
Energiecoöperatie Midwolde
Energiecoöperatie Midwolde is in 2018 ontstaan vanuit de dorpsvereniging. Veel dorpelingen hebben al zonnepanelen, maar niet alle daken lenen zich daarvoor. Dus gaat de coöperatie op zoek naar een gezamenlijke locatie. Het bestuur kiest uiteindelijk voor windmolens. Een geschikte plek vindt de coöperatie bij boer Jitse Dijkstra aan de Dijkstreek. Inmiddels staan er twee op zijn erf.
De coöperaties wekken nu een fractie op van de totale energiebehoefte. Gaat de overstap naar groene stroom hiermee wel snel genoeg? De bestuursleden beantwoorden die vraag met een volmondig ‘nee’.
Coöperaties moeten groeien
Het Westerkwartier heeft in gesprekken aangegeven dat ze verwacht dat de coöperaties groeien en meer stroom leveren. Daar wringt de schoen. Want opschalen betekent dat de initiatieven hun lokale karakter verliezen.
‘Ik ben daarom geneigd het klein te houden’, zegt Vogt. ‘Anders gaat het ook te veel tijd kosten. Ik ben niet van plan om tot mijn dood mijn leven hieraan te wijden. Je kunt de energietransitie niet in handen leggen van vrijwilligers.’
De Winter herkent dat gevoel, maar ziet het als de volgende fase in de ontwikkeling van de coöperaties. ‘We lopen tegen de grenzen van vrijwilligheid aan. De gemeente heeft aan de andere kant wel haar nek uitgestoken door het aan ons over te laten. We hebben inspraak, dat is een luxepositie. In Meeden zie je hoe het misgaat. Ontwikkelaars stampen zulke projecten zo uit de grond, maar dan hebben wij met z’n allen niets te zeggen en vloeien de winsten weg.’
Wat als het niet snel genoeg gaat?
Om het proces via de coöperaties te versnellen, hebben ze extra hulp nodig volgens De Winter. ‘Financiële armslag om iemand te kunnen inhuren, of technische of juridische ondersteuning zou al helpen. Dat komt nu langzaam op gang.’
En wat als het straks toch niet snel genoeg gaat? ‘Zegt het Westerkwartier dan alsnog: ontwikkelaars, kom maar met die grote projecten, of houdt ze vast aan het huidige plan?’, vraagt De Winter zich af. ‘Daar ben ik heel benieuwd naar. Dan zal blijken hoe sterk de gemeente in haar schoenen staat.’
