Trouw-journalist Maarten van Gestel deed wat vele anderen niet lukte: hij kwam achter de woonplaats van oud-NSB’er Jacob Luitjens. Hoewel hij volgens de overlevering de naam ‘De Schrik van Roden’ kreeg, schetst Van Gestel een genuanceerder beeld van de inmiddels 102-jarige. In zijn podcast ‘De Schrik van Roden’ doet hij onderzoek naar Luitjens en spreekt hij hem in de slotaflevering in Friesland.
Van Gestel ziet hoe een fragiele man de deur van zijn woning opent. De man lacht vriendelijk en nodigt hem en zijn collega uit om naar binnen te komen. Als Luitjens zijn gehoorapparaat goed heeft afgesteld, begint hij te vertellen. Over zijn vrouw – die weliswaar nog leeft maar ook al dementeert – en over zijn leven als ‘staatloos’ burger. “Als ik zeg dat het goed gaat, dan lieg ik. Als ik zeg ‘slecht’, dan klaag ik.”
Staatloos gevangene
Na 28 maanden in de gevangenis te hebben gezeten, kwam Luitjens op vrije voeten. Al zag hij dat zelf anders. Terugkeren naar Canada, waar hij na een omzwerving in Paraguay woonde en een bestaan had opgebouwd, zat er niet in. Hoewel zijn gevangenisstraf erop zat, voelde Luitjens zich nog steeds gevangen. “Mijn gevangenis werd alleen groter.”
Nederland weigerde hem weer Nederlander te laten worden. Hij is al jaren ‘staatloos’ en mag daardoor niet stemmen of een uitkering ontvangen. “Ik ben als Nederlander veroordeeld, maar toen ik buiten stond was ik geen Nederlander meer.”
Gods Rijk
En dus bleef hij tegen wil en dank in Nederland wonen. In een dorp in Friesland slijt hij zijn oude dag. Luitjens (volgens journalist Van Gelder waarschijnlijk de laatste nog levende NSB’er) woont nog zelfstandig, al wordt hij bijvoorbeeld met zijn boodschappen geholpen. Steun put hij uit het geloof. In Paraguay liet hij zich dopen, waarna hij zich altijd een ‘inwoner van Gods Rijk’ heeft gevoeld.
‘Geen Joden op transport gezet’
Wanneer Van Gelder Luitjens confronteert met zijn oorlogsverleden, blijk de oud-Roner best te willen praten. Hij noemt het oprukkende communisme als hoofdreden voor zijn toetreding tot de NSB. De moeder van Jacob was doopsgezind. “Toen ik zag hoe men in Rusland met doopsgezinden omging, koos ik de kant van Duitsland.” In 1945 verklaarde Luitjens, net als zijn vader die veearts was, nog dat hij voor de Duitsers koos omdat zij de armoede onder boeren zouden bestrijden.
Naar eigen zeggen koost Luitjens zélf voor de NSB. Zijn vader dwong hem niet. Hij zag en ziet nog steeds voordelen van de NSB, maar spreekt zich uit tegen de Jodenvervolging. “Dat was verkeerd”, zegt hij stellig. Daarbij benadrukt hij dat hij als lid van de beruchte Landwacht nooit Joden op transport heeft gezet, zoals de Nederlandse Politie dat wel zou hebben gedaan.
Onbevredigend
Tijdens de rechtszaak in 1992 gaf Luitjens aan dat slachtoffers zich wat hem betreft konden komen melden in de cel, zodat hij ze om vergiffenis kon vragen. “Dat is nooit gebeurd”, zegt hij. De voormalig Landwachter concludeert dat het in Nederland bijkans onmogelijk is om een streep te zetten onder de oorlog. “Dat schijnt hier niet te kunnen. Hier wonen mensen in de straat, die na de oorlog geboren zijn en niet met mij willen spreken.” Even later: “Mijn zoon woont in Noorwegen. Daar hebben ze een streep onder de oorlog gezet.”
Dat laatste is volgens Luitjens niet haalbaar in Nederland. Terug naar Roden hoeft hij dan ook niet. “Ik ben er nooit meer geweest en wil er ook nooit meer heen”, zegt hij. “Er is met de mensen niet te praten.”
Écht afstand van zijn NSB-tijd doet Luitjens niet. “De dingen die verkeerd waren, wil je graag achter je laten”, zegt hij. Van Gestel noemt zijn antwoord op de vraag of hij nog steeds achter het NSB-gedachtegoed staat ‘onbevredigend’.
De podcast De Schrik van Roden is hier te beluisteren via Spotify.
