Een jaar geleden vierde museum Het Joodse Schooltje in Leek zijn heropening. Met een gerenoveerd interieur en een vernieuwde tentoonstelling, inclusief twee interactieve touchscreens, kreeg de Samuel Levie Stichting nieuwe middelen in handen om hun boodschap kracht bij te zetten: het bestrijden van antisemitisme en racisme door middel van educatie en ondersteuning van het onderwijs. Sinds april heeft de stichting nog een toevoeging aan deze missie, namelijk het boek ‘Herdenken en Hoop’. Dit nieuwe boek richt zich op het levend houden van de namen en verhalen van de Joodse inwoners van Leek die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht.
De schrijver van het boek, Fenna van der Zwaag, zit samen met Maurits Valk en Diana Willemsen aan tafel in het Joodse Schooltje. Hoewel het een normale dinsdag is, hebben de drie al verschillende bezoekers kunnen verwelkomen in het museum. Later die middag zal er zelfs een extra toevoeging aan de collectie worden binnengebracht, namelijk een oud sigarenblik welke van de Joodse Aaltje de Vries is geweest. Voordat zij haar man Heiman Israëls ontmoette, werd ze opgeleid tot coupeuse. Het is één van de vele persoonlijke verhalen van de Joodse gemeenschap die Leek ooit rijk was. “Herdenken en Hoop houdt de geschiedenis in leven”, zegt Willemsen. “Generaties houden ermee op, terwijl er juist nu vragen over vroeger opdoemen. Eén verhaal roept vaak juist nog meer verhalen op.” Een voorbeeld is het poëziealbum dat in het Joodse schooltje wordt bewaard. Joodse meisjes hebben er tekstjes ingeschreven voor klasgenootjes. “Verhalen moeten verteld blijven worden”, vindt Willemsen. “Mensen hebben er al te lang over gezwegen.”
Precies dat is wat Van der Zwaag samen met de Samuel Levie Stichting heeft gedaan in het boek. Het is een selectie geworden van de vele persoonlijke verhalen die het museum in het archief bewaard. Zo vertelt Van der Zwaag over het onderduiken van Fie van der Wijk bij de familie Jonkman aan de Jonkersvaart. Zij overleefde de oorlog door twee-en-een-half jaar onder te duiken in het boerderijtje. Ook de zussen Elli en Gonda Gans hebben de oorlog weten te overleven door op drie verschillende locaties onder te duiken.
Helaas kent het boek ook verhalen over Joodse inwoners van Leek die niet zijn teruggekeerd na de oorlog. teruggekeerd na de oorlog. “Ik geloof dat als je mensen vertelt wat er hier is gebeurd, dat het gaat leven”, zegt Willemsen. “Jonge mensen maken de wereld van morgen, en als zij van de fouten uit het verleden leren, hoop je dat zij betere keuzes zullen maken.”
Hoewel het afgelopen jaar al veel veranderingen hebben plaatsgevonden in het Joodse Schooltje, staan er nog meer ideeën op het programma. Zo willen de drie graag in de vakanties ook enkele zaterdagen het museum openen voor publiek. In de zomer willen ze daarnaast nog een open dag organiseren op de Joodse begraafplaats. Om dit soort activiteiten mogelijk te maken, is de stichting op zoek naar vrijwilligers. Vrijwilligers die de verhalen die het museum rijk is, willen delen met bezoekers. Op dat moment komt er bijzonder bezoek binnen: het sigarendoosje met daarin een grote verzameling aan knopen. “Na tachtig jaar krijgen we nog steeds dingen binnen”, zegt Willemsen, terwijl ze haar blik laat rusten op Van der Zwaag die druk bezig is met het doosje. “Al die stukjes verhaal, het zal altijd door blijven gaan. We hebben alleen mensen nodig die er een geheel van maken.”
Het boek ‘Herdenken en Hoop’ is verkrijgbaar in het Joodse Schooltje, bij boekhandel Daan Nijman in Roden, de Bruna in Leek en in Synagoge Groningen.
