‘Verdwenen, maar nooit vergeten’: zo begint auteur en emeritus predikant Günter Brandorff zijn nieuwste boek over de voormalige dorpskerk van Oldekerk en het nabijgelegen vrouwenklooster Kuzemer. Zowel de kerk als het klooster werden in de Middeleeuwen gesticht en rond het jaar 1600 opgeheven en gesloopt. Van beide gebouwen is tegenwoordig nauwelijks tot niks meer terug te vinden. Toch hield dat Brandorff niet tegen: “Je ziet iets dat je interesseert, en dan begin je met graven.”
Hoewel de schrijver zelf in het Overrijsselse Hardenberg woont, is het Westerkwartier voor hem geen onbekend terrein. Tijdens wandelingen met zijn dochter, die destijds op Trimunt woonde, raakte hij geïnteresseerd in de omgeving. Zo verscheen vorig jaar al zijn boek ‘Klooster Trimunt: de arme dochter van Aduard’. “Vervolgens kwamen we al wandelend in de ‘Kuzemer’ terecht”, blikt Brandorff terug. “Aan de Kuzemerweg stond een bordje met informatie over het klooster. Dat was mijn trigger om meer te weten te komen over dit gebied.”
Iets voelbaars en zichtbaars
Al snel komt hij in contact met archivaris Lucie Pakes van de Historische Vereniging Aeldakerka. “Zij heeft mij geholpen om mijn weg te vinden in het archief”, legt hij uit. “Daar vond ik iets voelbaars en zichtbaars terug, want van het klooster is niks meer te zien. Zo krijg je toch wat meer feeling bij het onderwerp.”
Naast die archieven, zijn er ook een aantal voorwerpen van de kerk en het klooster gevonden tijdens archeologische opgravingen. Zo zijn er kloostermoppen, geglazuurde vloertegels, dakpannen en scherven van gebruiksvoorwerpen aangetroffen. Foto’s van die vondsten zijn terug te vinden in het boek, vertelt Brandorff. “Er staat ook een fictief schilderij in van hoe het Kuzemer Klooster er in de dertiende eeuw zou hebben uitgezien. Zo komt die eeuwenoude geschiedenis toch weer wat tot leven.”
Watercontract, heksenjacht en nonnenroof
In zijn zoektocht naar de maatschappelijke betekenis van de kerk en het klooster in de omgeving, komt hij een aantal opmerkelijke verhalen tegen. Bijvoorbeeld het ‘Watercontract’ uit 1385, de voorloper van de huidige waterschappen, de heksenjacht op vermeende homoseksuelen door Rudolph de Mepsche én het tot drie keer toe verplaatsen van nonnen, tegen hun wil in. “De eerste keer werden de nonnen uit Kuzemer naar Trimunt verplaatst”, legt de schrijver uit. “Daarna vond er een nonnenroof plaats, waar vijf nonnen uit ’s nachts werden ontvoerd. De derde keer verhuisden de nonnen naar de stad Groningen, omdat de kloosters hier in de regio ontbonden werden.”
Wat is er overgebleven?
Wat is er nu nog over van de dorpskerk van Oldekerk en het klooster in Kuzemer? “Alles is verkocht”, zegt Brandorff. “De stenen zijn waarschijnlijk gebruikt voor reparaties of de bouw van nieuwe boerderijen. De bibliotheek van het klooster is helaas verdwenen. Ook van de kerk is nauwelijks iets overgebleven: alles wat beeldend of rooms was, is eruit gegooid.” Het enige wat van de kerk is overgebleven is een houten schildje, met ‘Oldekerk’, die momenteel in de Liudgerkerk in Niekerk hangt. “Er zijn door de jaren heen pogingen gedaan tot graafwerkzaamheden, maar ook daar werd niet veel teruggevonden. De rest is nu bodemarchief”, zegt hij. “Behalve de naam ‘Kuzemer’ is er eigenlijk niets meer voor handen. Het is nu een geografische aanduiding.”
Het boek ‘Oldekerk en Kuzemer: geschiedenis van een verdwenen klooster en dorpskerk in het Groninger land’ is vanaf 19 september verkrijgbaar. Dan vindt namelijk ook de boekpresentatie plaats in Niekerk. Brandorff overhandigt daar het boek aan wethouder Kunst en Cultuur Bé Schollema.
| De locaties van het voormalig Klooster Kuzemer en de dorpskerk Oldekerk zijn nog te bezoeken. Aan de Kuzemerweg staat een informatiebordje dat verwijst naar de locatie van het klooster, waar nu een boerderij staat. De kerk bevond zich op de locatie waar nu een klokkenstoel staat. De klokkenstoel is te vinden aan de Kroonsfelderweg 6 in Oldekerk |
