Zaterdag 28 juni is het Nationale Veteranendag. Een belangrijke dag om stil te staan bij vrede, veiligheid en vrijheid. Ook veteraan Ad Koevoets uit Zuidhorn staat nog ieder jaar even stil. Hij is vijfendertig jaar in dienst geweest bij Defensie, waarvoor hij onder andere naar Duitsland is verhuisd. Twee keer ging hij zes maanden naar Bosnië, waar in de jaren negentig een bloedige burgeroorlog woedde. Samen met zijn vrouw Annie Koevoets – Franken blikt hij terug naar die tijd. “Want een uitzending doe je samen”, zeggen de twee.
In 1971 komt Koevoets voor het eerst in aanraking met Defensie als dienstplichtige. Hij is op dat moment negentien jaar. “Het was geen keuze, je moest gewoon”, blikt hij terug. “Ik deed toen de administratie bij een bedrijf. Zij zouden mijn stoel warm houden in de achttien maanden dat ik weg zou zijn.” Toch blijkt dat niet nodig. Het werken bij Defensie bevalt hem namelijk erg goed. “De uitdaging is wat mij aansprak”, vertelt Koevoets. “Het elke keer verleggen van je eigen grenzen en ook dat je als één ploeg, samen, veel kan bereiken.” Op dat moment kennen hij en Annie elkaar al. “Ik heb haar toen gevraagd: ‘zie je het zitten als ik doorga?'” Koevoets – Franken glimlacht bij de herinnering en kijkt haar man aan. “Ja, ik zag het zitten.”
De beste leerling van de klas
Al snel begint de negentienjarige Koevoets met de opleiding tot beroepsonderofficier in Weert. Als hij in ’73 klaar is, verhuizen de twee in 1976 na een paar jaar als onderofficier naar Breda, waar Koevoets de opleiding tot officier volgt. “Dat waren de gouden jaren”, zegt hij. “Annie had een leuke baan in de stad en ondertussen deed ik mijn militaire opleiding en daarnaast een avondstudie havo.” Hij staat op en loopt door de woonkamer naar een grote, gouden sabel die aan de muur hangt. “Deze heb ik destijds gekregen omdat ik de beste leerling was.” Hij wijst naar zijn naam die in de sabel is gegrafeerd. “Op de dag van mijn diploma-uitreiking kreeg ik deze. Mijn ouders en andere familieleden waren erbij en Annie maakte de foto’s. Dat is samen met mijn beëdiging en de geboorte van mijn kinderen één van de hoogtepunten.”
Dan begint het leven als officier. De twee verhuizen in de jaren tachtig naar Duitsland en komen daar in een dorpje vlakbij een Nederlandse kazerne te wonen. Een gezellige tijd, blikken de twee terug. “Toch waren er ook evacuatieplannen voor gezinnen. Er was altijd oorlogsdreiging”, zegt Koevoets – Franken. “We stonden er alleen niet bij stil.”
De eerste uitzending
Ondertussen stijgen de spanningen in Joegoslavië. Als Slovenië en Kroatië zich in 1991 onafhankelijk verklaren, grijpt het federale leger in. Ook de inwoners van Bosnië-Herzegnovia kiezen tijdens een referendum voor onafhankelijkheid. In de deelrepubliek waar Bosniakken, Kroaten en Serviërs met elkaar leven, breekt een bloedige burgeroorlog uit, die gepaard gaat met gruwelijke misdaden. In 1995 zorgen de Dayton-akkoorden voor een voorlopig einde van de gewapende conflicten.
Twee jaar later, in 1997, wordt Koevoets uitgezonden naar het gebied. De twee weten het nog goed: “Niet alleen Ad, maar ook als gezin moesten we ons voorbereiden. Onze kinderen waren destijds vijftien en dertien jaar, midden in de pubertijd.” blikt Koevoets- Franken terug. “Tegenwoordig kan je elkaar bellen met mobieltjes, maar die hadden we toen niet. We hadden daarom de afspraak gemaakt om elkaar brieven te schrijven. Elke dag schreven we op wat we hadden meegemaakt. Die brieven stuurden we iedere week naar elkaar op.” Op maandag 1 december wordt Koevoets opgeroepen om te gaan, precies op de dag waarop het echtpaar vijfentwintig jaar getrouwd is. “We wisten dat het één van die dagen zou zijn”, zegt Koevoets – Franken. “Op dat moment kan je alleen maar hopen dat hij weer veilig thuiskomt.”
Koevoets krijgt tijdens zijn eerste uitzending als onderdeel van het S5-civiel de verantwoordelijkheid over een gebied zo groot als de provincie Groningen. Zijn taak is om het contact te onderhouden tussen de drie civiele entiteiten: de gouverneur, de burgemeesters en de voorzitters van de politieke partijen. Op dat moment is het land niet meer in oorlog, maar zijn de militairen op locatie als onderdeel van een vredesoperatie. Toch moeten ze altijd op hun hoede blijven. Zo blikt Koevoets terug naar een moment dat hij en zijn tolk onderweg een auto tegenkwamen die in de sloot was geraakt. Toen de situatie veilig leek, en Koevoets wilde helpen, riep de chauffeur: ‘Watch out for mines’. Want landmijnen lagen vaak in het gras verscholen. Hij weet de passagier uit de auto te helpen, maar krijgt daarna wel op zijn kop. “Het had ook mis kunnen gaan”, zegt hij. “Eigenlijk had ik vanuit de auto moeten wachten op de ambulance.”
Zo is er nog een moment dat diepe indruk heeft gemaakt op Koevoets. Een oorlogsmisdadiger werd aangehouden door militairen en is daarbij zwaar gewond geraakt door vuurwapengeweld. Toch bleek deze misdadiger een lokale held te zijn. Koevoets was degene die deze gebeurtenis moest melden aan de burgemeester en de rest van het dorp. “We hadden daarvoor een brief aan het thuisfront voorbereid voor als we niet meer terug zouden keren.” De tranen staan opnieuw in zijn ogen. “Gelukkig kon ik die brief ’s avonds weer verscheuren.”
Terug naar het oorlogsgebied
Na zijn tweede uitzending in 2000, besluit Koevoets dat hij zijn vrouw ook wil laten zien waar hij twee keer zes maanden heeft gespendeerd. Ze rijden samen naar Bosnië en ontmoeten daar de tolk waarmee Koevoets samenwerkte. Ook slapen ze in hetzelfde hotel waar hij als officier die maanden sliep. “De kogelgaten zaten nog in de muren en in de wegen zaten diepe kraters door mijnen”, blikt Koevoets-Franken terug. “Je vraagt je af: ‘wat is hier allemaal gebeurd?’. Dat zijn dingen die je nooit meer vergeet.” Voor beiden is het toch een fijne afronding, besluit de veteraan. “Je kan laten zien waar je hebt gezeten en ook waar je toen je werk uitvoerde.”
‘Iedere uitgezonden militair beleeft het anders’
De twee hebben in de jaren veel meegemaakt. “Je krijgt er een andere kijk op de wereld van”, zegt Koevoets. “Ik kan veel makkelijker afstand nemen van problemen. Het belangrijkste is om je te blijven concentreren op je eigen kring. De kinderen, kleinkinderen, familie en buren. Op die kring heb je invloed.” Toch merken de twee dat je het militaire leven pas echt kan begrijpen als je het zelf hebt meegemaakt. Daarom is een Veteranendag zo belangrijk. “Het zijn niet alleen de militairen die meeleven, het thuisfront doet dat ook. De ouders, schoonouders en zelfs de buren. Vaak hoor je dat een heel dorp meeleeft wanneer iemand wordt uitgezonden.” Koevoets voegt daaraan toe: “Iedere uitgezonden militair beleeft het anders. Daarom is het superbelangrijk om als veteraan uit het normale ritme te worden gehaald en samen te komen met elkaar.”
Voor Koevoets begon zijn leven bij Defensie tijdens zijn dienstplicht. Ook voor de jeugd van tegenwoordig zou het goed zijn, vindt hij. “Het is belangrijk om te zoeken naar jouw plaats in de maatschappij. Door jezelf in te zetten voor een ander, krijg je levenservaring. Dat hoeft niet alleen bij Defensie. Ook in de zorg of bij de brandweer of politie leer je verantwoordelijkheid. Tegenwoordig zit de jeugd in een heel andere levensfase. Ze studeren en dollen met elkaar. Maar dat stukje levenservaring is zo belangrijk.”
